Het Westerse model

Vooraf:
Het onderwerp kan filosofisch lijken, en ongetwijfeld hebben filosofen aan dit onderwerp (niet aan dit artikel) een vette kluif.
Maar ook voor ieder van ons is het belangrijk om in te zien hoe het model waarin wij leven ons beïnvloed. Zo is het feit dat onze planeet op de rand van de afgrond staat een gevolg van ons Westerse model.
Zeker nu er grote verschuivingen aan de gang zijn, is het belangrijk om hier enig inzicht in te hebben.

Samenhangende eigenschappen

Iedere vorm van samenleving is in mindere of meerdere mate consistent (samenhangend). De reden hiervoor is vrij eenvoudig: indien dit niet zo is, dan ontstaan er vrij grote conflicten, waar uiteindelijk één strekking het wint.

Enkele voorbeelden:

• Macht en liefde gaan niet samen. Een systeem dat op macht gebaseerd is (1) , zal liefde wantrouwen. Er zal altijd een van beide de overhand halen, ook al zal de andere nooit volledig uitgeroeid zijn.
• Mystiek en fundamentalisme kunnen niet samen gaan. De Taliban (Islamitisch) verbied dan ook de Islamitische mystiek (het Soefisme *).
• Wereldeconomie en wereldhandel kaderen in een groter systeem dat ofwel op macht en egoïsme gebaseerd is, ofwel op waardigheid van alle wezens (waaronder de mens). Beiden samen is op lange termijn niet houdbaar. Momenteel is een verschuiving bezig van het eerste naar het tweede.

Er kunnen grote tegenstrijdigheden in een samenlevingssysteem zitten maar dit slechts gedurende een vrij kort periode. Bij een overgangsperiode, zoals de periode waar we nu in zitten, ontstaat er strijd tussen een systeem "dat het niet meer doet" en een nieuw model dat nog in opbouw is.

Samenvattend: in een samenleving roept de ene eigenschap, bijvoorbeeld macht, andere keuzes op, bijvoorbeeld mannelijke dominantie, de natuur als product beschouwen, en zo meer. Aldus ontstaat een min of meer consistent geheel. Een dergelijk samenlevingsmodel noemen we paradigma.

We staan er te weinig bij stil dat ons Westers model lang niet het enig mogelijke is. Er zijn vele modellen mogelijk. Uit de grote collectie van mogelijke modellen bestaan er op de aarde enkele, zo is het Afrikaanse model grondig verschillend van het Westerse, en terug grondig verschillend van het Chinese.

Paradigmaverschuiving

Reeds enkele decennia kunnen we in het Westen spreken over "een paradigmaverschuiving" (2), het oude Westerse model doet het niet meer, en maakt plaats voor een nieuw model.
We kunnen dan ook spreken van "het oude Westerse model" en "het nieuwe".

Wat is het oude Westerse model?

Het is niet de bedoeling om hieromtrent een diepgaande studie te maken (dat is trouwens mijn terrein niet). Hier wil ik het houden bij een aantal belangrijke kenmerken ervan.

Onderstaande lijst is helemaal niet volledig.

Het denken, het hoofdkenmerk van ons Westers model

Velen onder ons beseffen het niet, maar denken is het hoofdkenmerk van ons Westers model. Denken is gekoppeld aan het ego. De overgrote meerderheid merkt het grote belang van denken zelfs niet eens op. En toch is het zo. We merken het pas wanneer we in aanmerking komen met andere culturen.

Een voorbeeld: hoger werd reeds vermeld dat er verschillende modellen bestaan, waaronder het Afrikaanse, dit van "de primitieve volkeren", het Westerse, enzovoort. Een typisch Westerse vraag, een vraag vanuit het denken: "welk model is het beste systeem?". Het denken - gekoppeld aan het ego - heeft hierop een duidelijk antwoord: "het onze!". Als ons model beter is dan alle andere, dan hebben wij het recht om bijvoorbeeld het Afrikaanse model te vernietigen. Vernietigen? Dat is wat de kras uitgedrukt, laat ons zeggen koloniseren. Wij hebben de Afrikaanse cultuur vrij vergaand vernietigd. Het Christendom heeft de Keltisch-Germaanse cultuur zwaar aangetast, en zo kunnen we er nog een paar opnoemen. Van waar dit superieure gevoel? Vanuit het denken, dat gekoppeld is aan het ego.

Tegenstellingen

Ook typisch voor ons Westers model en onze cultuur is dat er zoveel tegenstellingen in voorkomen. Soms zijn het zelfs ronduit tegenstrijdigheden, die naast elkaar blijven bestaan.
Enkele voorbeelden:

• Geest en materie zijn bij ons twee totaal verschillende zaken (3). Een gevolg hiervan is dat we de natuur als materie, als een ding, beschouwen. En een gevolg daarvan is dan weer dat onze planeet zich momenteel op de rand van de afgrond bevind.
  Zo zie je maar, wereldbeelden zijn er niet zomaar, ze hebben hun consequenties.
• Bij de meeste andere volkeren en culturen heb je veel minder tegenstellingen. Neem bijvoorbeeld "de primitieve volkeren", zij leven veel meer in harmonie (met de natuur, met zich zelf, met hun omgeving) dan wij. Ook het Taoïsme *, het Hindoeïsme * en het Boeddhisme * kennen veel minder tegenstellingen.

Waarom heeft het Westerse model meer, vaak veel meer, tegenstellingen dan de meeste andere modellen? Omdat ons model gebasseerd is op denken.

Denken functioneert via tegenstellingen, grove tegenstellingen zoals wit en zwart, fijnere zoals 35 is niet hetzelfde als 34. Kan het anders? Ja zeker. Als je bijvoorbeeld naar een bloem kijkt, dan ga je toch niet analyseren welk kleur ze exact heeft, hoe groot ze is, en zo meer? Of als je dit wel doet, dan ben je aan het analyseren, maar niet aan het genieten. Analyseren gaat samen met denken, genieten niet.

Macht en egoïsme, de rode draad van "het oude model"

Macht en egoïsme. Merk op dat macht een uitvloeisel is van egoïsme (wat op zijn beurt gekoppeld is aan het denken).
Een centraal kenmerk van het "oude" Westerse model is macht en egoïsme. Met "centraal" wordt hier bedoeld dat deze beide eigenschappen meespelen op zowat elk domein dat onze oude Westerse samenleving rijk is.

Vroeger waren er nog tegenkrachten die het systeem min of meer in evenwicht hielden. Nu dringt egoïsme zich zo sterk op dat het al het overige probeert totaal te verdringen, waardoor uiteraard zware conflicten ontstaan.

Enerzijds zijn dit harde tijden. Anderzijds vernietigt extreem gedrag zichzelf. Zo zou president Bush de Verenigde Staten op een troon zetten verheven boven de rest van de wereld, het land is de voorbije decennia nog nooit zo diep gevallen als onder Bush. Bush dacht (denken) dat hij het beter wist.

Enkele kenmerken van onze oude Westerse cultuur op een rijtje

De binnenwereld en de buitenwereld

Gans onze Westerse samenleving is op de buitenwereld gericht. Het op de buitenwereld gericht zijn, en denken, gaan hand in hand.

Twee voorbeelden:
* In het Westen zijn de wetenschappen het verst geëvolueerd. Wetenschappen zijn op de buitenwereld gericht en vertrekken vanuit het denken (met hieraan verbonden, de logica).
Wetenschappen is "een goede zaak" (4), maar doordat ze zowat uitsluitend op het denken gericht is, is ze onvolledig. Hierin komt verandering.
* Een voorbeeld van het tegenovergestelde: een kunstenaar vertrekt vanuit zijn of haar eigen innerlijk en creëert aldus. Echte kunst wordt niet geboren vanuit het denken.
* Het woord "uitweg" is een doodgewoon Nederlands woord. Het woord "inweg" is geen gewoon Nederlands woord, het bestaat zelfs niet. Persoonlijk vind ik dit nochtans een levensgewoon woord (5) . Inweg hoort niet thuis in een wereld die naar buiten gericht is.

Het naar buiten gericht zijn hoort bij het "oude" Westerse paradigma, dat nu verschuift, en waarbij naar binnen gerichtheid aan bod komt.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan de opkomst van meditatie *, yoga *, Tai Chi *, mindfulness *, en zo meer.

Iets anders: de aarde draait al jaren, miljoenen jaren, rond de zon. Alsook draait de maan rond de aarde. Waarom? Omdat de naar buiten gerichte krachten (de middelpuntvliedende krachten) en de naar binnen gerichte krachten (de middelpuntzoekende krachten *) elkaar in evenwicht houden.

De dag dat de naar buitengerichte krachten het halen op de naar binnengerichte, vliegt de aarde weg van de zon, en wordt de temperatuur beneden de -250ºC.
De dag dat de naar binnengerichte krachten het halen op de naar buitengerichte vliegen we "recht" (in spiraalvorm) naar de zon toe.
Dit gebeurt niet, beiden houden elkaar in dynamisch evenwicht. Dit eeuwenlange evenwicht is blijkbaar geen probleem. Waarom niet? Hoofdoorzaak: er zit geen denken tussen die de zaak verstoord (6).

Hoe staat het met de binnenwereld en de buitenwereld in de context van macht en egoïsme? Macht wordt van buitenaf opgelegd.
Nu de samenleving verschuift van een naar buiten gerichtheid naar een naar binnen gerichtheid zal macht en egoïsme het onderstip delven.

Het vrouwelijke en het mannelijke

In onze Westerse samenleving is het mannelijke, en ook mannelijke dominantie troef. Dit hoort duidelijk thuis in een systeem gebaseerd op macht.

Meer over het vrouwelijke en het mannelijke en het gelijknamige artikel *.

Nog even aansluiten bij de vorige rubriek "de binnenwereld en de buitenwereld". Het mannelijke hoort bij de buitenwereld, terwijl het vrouwelijke hoort bij een naar binnen gericht zijn.

Hier zien we nog eens hoe de ene eigenschap de andere oproept, waardoor een zekere consistentie ontstaat. Macht roept zowel mannelijkheid als een buitengerichtheid op en aldus ontstaat een model macht - mannelijkheid - naar buitengerichtheid.

Natuur en milieu

Het Westen ziet natuur als persoonlijk bezit. Het Christendom (7) scheidt de schepping in twee delen: de geest en de ziel van de mens enerzijds, en al het overige anderzijds. Voor de ganse Westerse beschaving - inclusief het Christendom - worden dieren, planten en de planeet aarde als doodgewone voorwerpen behandeld (doodgewoon, met nadruk op dood).
Met een dergelijke visie is het niet te verwonderen dat het met ons milieu compleet uit de hand loopt.

Volledigheidshalve toch nog vermelden: in 2008 heeft de Rooms-Katholieke Kerk een aantal zonden aan de lijst toegevoegd (8) i.v.m. milieu. Hadden ze dit 100, of minstens 50 jaar eerder gedaan, dan was het nog van belang geweest.

Een nieuw model, met een nieuwe rode draad

Onze 21ste eeuw is gestart met het letterlijk ineenstorten van wat ik noem "de pronkstukken van ons egoïsme" (de torens van het Wereld-Handels Centrum). Dit is geen wereldhandel en wereldeconomie, maar een karikatuur ervan.